Doğum izni, yeni doğum yapmış ya da evlat edinmiş kadın çalışana tanınmış bir haktır. Bu hakkın gerekçesi ve dayanakları, İş Kanunu ilgili maddelerinde açıklanmaktadır. Doğum iznine kadar geçen süreç içerisinde kadın çalışanlara başka birtakım ayrıcalıklar da kanun çerçevesinde sağlanmaktadır. Kadın çalışanın doğum iznine ayrılana kadar elde ettiği ayrıcalıklara değinecek olursak; Çalışma süresinin kısaltılması, gece vardiyalarında çalıştırılmama, daha rahat ortamda çalıştırılma, ücretli izin hakkı vb. gibi ayrıcalıklardır. Doğum izni ise tanına ayrıcalıkların en sonuncusu olarak kabul edilir. Fakat unutmamak gerekir ki işverenin eşit davranma borcu, gebe çalışana tanınan pozitif ayrıcalıklar ile ihlal edilmemektedir. Bunun gerekçesi ise, bu ayrıcalıkların kaynağının işverenin inisiyatifi değil kanunun emredici hükmü olmasıdır.
Doğum İzni Nedir?
Doğum izni gebelik süreci ile beraber kazanılan bir haktır. Bu hakları kazanan alışanlar, diğer çalışanlara nazaran daha fazla ayrıcalığa sahip olacaklardır. Gebelik ile kazanılan bu haklar için; daha kısa çalışma saatleri, gece çalışmama, ağır işlerde çalışmama vd. olarak bahsedilebilecektir. Gebe olan çalışanın, daha hafif işlerde çalışmasının kanuni dayanağı ise İş Kanunu madde 74’tür. İlgili madde uyarınca, doktor raporu dahilinde, gebe olan çalışan ağır işlerde çalıştırılamaz. Bu kanun benzeri de Borçlar Kanununda düzenleme altına alınmıştır.
Gebe olan çalışana kanunca tanınan bu ayrıcalıklar karşılığında, ücretinde herhangi bir azalma söz konusu olmayacaktır. Tüm bu çalışma koşullarındaki iyileştirmelerin yanında ek olarak, doğum için doktor kontrolüne gitmesi gereken kadın çalışana ücretli izin verilecektir. Verilen bu ücretli izinler, yıllık izinden düşürülmeyecektir. İşveren bu izinleri muhakkak kadın çalışana vermelidir. Gerekçesi ise izinlerin kaynağının İş Kanununca düzenlenmesidir. Doğum izni ve diğer haklar açısından işverenin, çalışana vermesi gereken hakları vermemekte diretmesi ve çalışana işten ayrılması hususunda baskı yapması mobbing davasının konusu olacaktır.
Doğum Raporu Nedir?
Doğum izninin yanı sıra gebe olan çalışanın, eğer gebelik nedeniyle sağlık durumu normal seyrinden farklı olarak kötüleşecek olursa ve bu durumu da doktor raporu ile açıklarsa doğumdan önce 3 hafta kadar izin hakkı elde etmiş olacaktır. Ancak bu izin, zorunu bir izin değildir. Çalışanın istememesi durumunda çalışmaya devam etmesinin önünde bir engel bulunmamaktadır.
Doğum izninin amaçladığı husus, anne ve doğacak olan bebeğinin sağlığıdır. İzin konusu, her ne kadar annenin inisiyatifinde olan bir durum olsa da annenin en fazla çalışabileceği süre gebeliğinin 37. Haftasına kadardır. Daha fazla çalışması kanun tarafından yasaklanmıştır. Doktor raporu dahilinde belirtilen, gebe çalışanın fazla çalıştığı süreler de iznine eklenecektir. Normal şartlarda gebe çalışan, doğumdan önce 8 hafta çalışmaması gerekmektedir. Gebe olan çalışan, birden fazla bebeğe gebe ise bu 8 haftalık izin 10 haftaya çıkacaktır.
Babalık İzni Nedir?
Doğum izni, kanunen doğum yapmış kadın çalışanlara verilen bir izindir. Ancak günümüz modern dünyasında, aile hayatına erkek bireylerin katılımı daha da artmaktadır. Yeni doğmuş çocuğun bütün sorumluluğunu artık babalar, bir nebze de olsa üstlenmektedir. Bu gerekçeler ışığında, kadın çalışan doğum yaptıktan sonra babaya verilen izne de babalık izni denilmektedir. Belirttiğimiz gibi modern dünyada, kanunlar da modernize edilerek güncellenmektedir. Babalık izni kavramı ise Türk Hukuku’na 2015 yılında giriş yapmıştır.
Babalık izni bakımından işçi ve memur ayrımı yapılmaktadır. Buna göre memur olan erkek eşlerin, tümünün babalık izin süreleri aynıdır. Burada memuriyetin ya da makamın, izin sürelerinde değişiklik yapma etkisi bulunmamaktadır. Bütün memurlar için babalık izin süresi, 10 gün olarak kanun koyucu tarafından belirlenmiştir. İşçiler bakımından ise yine kendi içerisinde 2 farklı senaryo göze çarpmaktadır. Eğer kadrolu işçi ise 5 gün ücretsiz izin hakkı bulunmaktadır. Bu izin için kullanılan süre, işçinin maaşından hiçbir surette kesilmeyecektir. Diğer bir senaryo ise işçinin sözleşmeli olmasıdır. Burada ise baba olan işçiye verilen izin, 2 gündür. Bir baba olarak bu izin hakkınızdan yararlanamıyorsanız, hukuki açıdan hakkınızı aramadan önce alanında uzman bir iş hukuku avukatına danışmanızı tavsiye ederiz.
Doğum İzni Çeşitleri Nelerdir?
Doğum izni, birçok çeşitte karşımıza çıkmaktadır. Bunlar;
- Ücretsiz izin,
- Süt izni,
- Yarım çalışma hakkı,
- Kısmi çalışma hakkı,
Olarak sayılabilmektedir. Ücretsiz izin açısından ise kadın çalışan dilerse, kanuni ücretli izni bitiminde ücretsiz izne ayrılabilecektir. Çalışan dilerse ücretli izni bittikten sonra 6 aya kadar ücretsiz izne ayrılabilir. Bu izinde, işverenin herhangi bir rızasının alınması yoluna gidilmesi gerekmez. Çünkü ücretsiz iznin hukuki dayanağı da İş Kanunu’dur. Eğer ki işveren, ücretsiz izin açısından sorun çıkarıyor ve izni vermekte direniyorsa çalışanın derhal Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikayette bulunması yararına olacaktır.
Süt izni, doğum nedeniyle verilen izin kapsamında, doğum yapmış olan çalışana günde 1.5 saat olacak şekilde izin verilmesini amaçlamaktadır. Verilen bu sürenin, günün hangi zaman diliminde kullanılacağını belirleyecek kişi ise çalışanın kendisidir. Süt izni, günlük çalışma sürelerine dahil edilir ve çocuk 1 yaşını doldurduğu andan itibaren geçerliliğini yitirir. Süt izni sadece aktif çalışılan süreler içerisinde kullanılmaktadır.
Doğum izni kapsamında ele alınacak bir diğer izin ise yarım çalışma hakkıdır. Doğum sonrasında; çocuğun bakımı, gözetimi ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması açısından anneye birtakım haklar verilmiştir. Bu haklar arasında ise yarım çalışma hakkı bulunmaktadır. Buna göre çalışan dilerse, haftanın yarısında ücretsiz izne ayrılabilecektir. Yarım çalışma hakkını kısmı olarak kullandıktan sonra tam çalışma haline geri dönmesi halinde ise çocuğu, eğer 1 yaşını doldurmamışsa süt izni hakkı da devam edecektir.
Doğum izni konusunda ele alınması gereken son hak ise kısmi çalışma hakkıdır. Anne ve baba, çocuk ilköğretim çağına geldiği zaman, okula başlayacağı tarihi takip eden aybaşına kadar kısmi çalışma talep etme hakkına sahiptir. Bu hakkın da diğer haklarda olduğu gibi kanuni dayanağı İş Kanunu’dur. Kısmi çalışma hakkı bir çocuk için yalnızca bir defa kullanılabilecektir. çalışan, hakkını kullanmadan 1 ay önce bunu işverene bildirmekle yükümlüdür. Kısmi çalışma hakkında son ve en önemli nokta ise çocuğun anne ya da babasından birisi çalışıyorsa, çalışan ebeveyni bu haktan yararlanamayacaktır.
Doğum İzni Süresi
Doğum izni süresi konusuna açıklık getiren kanun maddesi İş Kanunu madde 55/B’dir. Buna göre gebe olan çalışanın; doğumdan önce ve doğumdan sonra çalıştırılmadığı süreler hesaplanırken, sanki çalışmış gibi hesaplanacak ve yıllık izin zamanı buna göre tayin edilecektir. Ücretli izinler için kanun maddesi uyarınca durum böyledir. Ancak yukarıda belirttiğimiz, çalışanın inisiyatifinde olan ücretsiz izinler ise yıllık çalışma izninin hesabında dikkate alınmayacaktır.
Doğum İzni Parası
Doğum izni parası, aslında bir nevi iş göremezlik ödemesidir. İş hayatında aktif olarak çalışan kadınlar, doğum yaptıkları zaman raporlu olarak gözükmektedirler. Bu sebeple de SGK yeni anne çalışanlara, kazandıkları ücretin 2/3’ünü analık geçici iş göremezliği adı altında çalışmadıkları halde ödemektedir. Gebe olan çalışanlar doğumdan 3 hafta önce bu ödemeyi almaya başlamaktadırlar. Ancak bu izin parasını alabilmek için bir şart bulunmaktadır. Şarta göre çalışanın, doğum yapmadan önceki yıl içerisinde 90 gün boyunca sigorta priminin ödenmiş olması gerekmektedir.
Erken Doğum Durumunda Doğum İzni
Doğum izni açısında erken doğum durumunda ne gibi bir yolun izleneceği de düzenleme altına alınmıştır. Buna göre, doğum öncesinde kullanılması gereken ancak erken doğum nedeniyle kullanılamayan doğum öncesi analık izin süreleri, doğumdan sonra kullanılacak izin sürelerinin üzerine eklenmek sureti ile kullanılabilecektir. Örnek verecek olursak; doğum öncesinde 8 haftalık kullanabileceği izni dahilinde işten ayrılan kadın çalışan, izninin 2. Haftasında erken doğum yapacak olursa, kalan 6 haftalık izin doğum sonrası kullanacağı izne ilave edilecektir.
Doğum İzninin Verilmemesi
Doğum izni verilirken asıl amaçlanan, aile kurmanın desteklenmesidir. Aile, hem örf ve adetimizde hem de hukuk sistemimizde korunan ve önem verilen bir kurumdur. Hatta sadece Türk hukuk sistemi içerisinde değil Avrupa İnsan Hakları bakımında da önem arz etmektedir. Çalışan kadınların da gebelik aylarında gereken izinden yararlanmalarının temelini de Anayasa oluşturmaktadır. Buna göre işveren, kendisinden bu sebeple izin talep edildiği anda bu talebi yerine getirmelidir. Gebelik sebebi ile izin talep edilmesi, işverenin haklı nedenle feshi sebebi sayılmamakta aksine Anayasa ve ilgili kanunlarla korunan yasal bir hak olmaktadır.
Doğum izni nedeniyle kadın çalışanın işten çıkarılması, İş Kanunu madde 18’de çok açık ve kesin çizgilerle düzenleme altına alınmıştır. Buna göre, çalışanın kanundan doğan izin hakkı nedeniyle hizmet akdi sonlandırılamaz. Eğer ki işveren bu saik ile hizmet akdini feshedecek olursa çalışan, tazminat davası açmak sureti ile haklarını işverenden isteyebilecektir. Aynı zamanda bu durum çalışan açısından ise haklı nedenle fesih hakkının kullanılmasını gündeme getirebilecektir.
Sık Sorulan Sorular
Doğum izni konusunu tam anlamıyla anlamak adına aşağıda ziyaretçilerimizden gelen soruları derledik ve cevaplandırdık.
Doğum iznine ayrılmak zorunlu mu?
Doğuma 3 hafta kala izne çıkmak, İş Kanunu uyarınca zorunluluk teşkil etmektedir.
Özel sektörde doğum izni ne zaman başlar?
Doğum izni, gebeliğin 32. Haftasından itibaren talep edilebilecektir. Eğer gebe olan çalışan, birden fazla bebeğe gebe ise 30. Haftadan itibaren doğum izni talep edilir.
Doğum izninin tamamı doğumdan sonra kullanılabilir mi?
Doğum izni bakımından çalışan, rapor alması halinde doğumun gerçekleşeceği tarihe 3 hafta süre kalana kadar çalışabilir. 8 haftalık doğum öncesi izninden kalan 5 haftayı da doğum sonrası kullanabilecektir. Ancak doğum izninin tamamını, doğumdan sonra kullanmak mümkün değildir.
İlginizi çekebilecek diğer makalelerimiz.
MERHABA ÇOK İYİ BİLGİLENDİRMELER ÇOK TEŞEKKÜR EDERİZ
merhaba ,bilgilendirme için teşekkür ederim.Merak ettiğim durum ise şu ,ben evden çalıştığım ve ağır bir iş tempom olmadığı için iş yerime çalışmaya devam edeceğimi bildirirsem ,iş yerinden paramı alıp hem de doğum paramı alabilir miyim ?Hiç izin kullanmadan çalışmaya devam etmek gibi bir şansım var mı ?Teşekkürler