Gabin Aşırı Yararlanma

Gabin aşırı yararlanma, sözleşmenin taraflardan birinin diğerinin içinde bulunduğu zayıf durumdan yararlanmak suretiyle, tarafların edim veya karşı edimleri arasındaki oluşturduğu orantısızlık hali ve bu orantısızlık nedeniyle bir tarafın temin ettiği haksız yarardır. Başka bir ifadeyle Gabin aşırı yararlanma, tarafların edimleri belirleme konusunda sözleşme özgürlüklerine getirilen sınırlamadır. Sözleşmenin tarafları, sözleşmenin koşullarını ve edimlerini diledikleri gibi özgürce belirleyebilirler. Belirledikleri bu edim ve karşı edim neticesinde birinin edimi az diğerininki daha fazla olabilir ve bu durum açık bir oransızlık yaratabilir. Söz konusu edimler arasında mevcut olan her farklılık, aşırı yararlanmayı oluşturmaz.

Gabin Aşırı Yararlanma Nedir?

Gabin aşırı yararlanma TBK Madde 28’de düzenlenmiş olup Aşırı Yaralanma başlığı taşımaktadır. Eski Borçlar Kanunu’nda ise Gabin adı ile anılmakta idi.  Oluşabilecek kafa karışıklığının önüne geçmek için iki kelimeyi bir arada kullanmayı tercih ettik. TBK Madde 28’ göre, aşırı yararlanma gerçekleştiği durumlarda zarar görenin iradesi veya karar verme özgürlüğü, sözleşmenin kurulmadan önce veya kurulurken belirli sebeplerden ötürü sakatlanmaktadır. İrade sakatlanması, zarar görenin zorda kalma hali, düşüncesizliği veya deneyimsizliği gibi nedenlerle ortaya çıkmaktadır. Zarar gören söz konusu aşırı yararlanma nedeniyle, edimler arasındaki orantısızlığın oransızlığın giderilmesini isteyebilmektedir. Belirtmek gerekir ki, gabin aşın yararlanmanın varlığı için, sözleşme önerisinin zarar veren tarafından gelmesi şart olmamakla birlikte, sömürülen tarafından da öneri gerçekleştirilebilir.

Gabin Aşırı Yararlanmanın Unsurları

Mağdur içinde bulunduğu olumsuz koşullardan dolayı sözleşmeyi özgürce yapamamakta ve diğer taraf, mağdurun içinde bulunduğu olumsuz koşullardan yaralanmaktadır. Gabin aşırı yararlanmaya uğrayanın maruz kaldığı olumsuz koşullar TBK’da sayılmıştır. Bu olumsuz koşullar ayrıca aşırı yararlanmanın unsurları içerisinde de yer almaktadırlar. TBK Madde 28’de yer alan unsurlar sınırlı bir şekilde kabul edilmemeli ve sömürülenin eğitimsizliği, yaşlılığı ve hastalığı gibi sebepler de olumsuz koşullar içerisinde sayılmalıdır. Kanunda belirtilen bu olumsuz haller ayırt etme gücünü ortadan kalktığı sebeplerden değildir.

TBK Madde 28’e yani Gabin Aşırı Yararlanma’nın gerçekleşebilmesi için üç unsurun birlikte gerçekleşmiş olması aranmıştır. Bu üç unsur ise şu şekildedir:

• Edimler Arasındaki Aşırı Orantısızlık Bulunması
• Zarar Görenin Kanunda Sayılan Olumsuz Koşullardan Birini Taşıması
• Mağdurun Sömürülmesi

Olumsuz Koşullar

TBK Madde 28’de belirtilen zarar görenin içinde bulunduğu olumsuz koşulları şu şekildedir:

• a-) Zor Durumda Kalma
• b-) Düşüncesizlik
• c-) Deneyimsizlik

a-) Zor Durumda Kalma: Kişinin içende bulunduğu çaresizlik ve zor durumda kalması sebebiyle, sözleşmenin ağır şartlarını kabul etmektedir. Kendisini zor durum içerisinde bulan mağdur, bu durumdan bir an önce kurtulabilmek için sözleşme hükümlerine riayet etmek zorundadır.  Alacaklıları kapıya dayanan ve malvarlığının tamamını kaybetme tehlikesi yaşayan kişi, içinde bulunduğu bu çaresizlik sebebiyle aşırı yararlanma mağduru olabilir. Bu kişi mal varlıklarının bir kısmını satmak istese ve bu malları almak isteyen kişi onun durumunu bilerek piyasa değerinin çok aşağısında fiyat ile bu malları almış olsa Gabin aşırı yararlanma gerçekleşmiş olur.

b-) Düşüncesizlik: Sözleşmenin mağdurunun, bazı konularda düşünce yeteneğinin eksik olması ve sözleşmenin sonuçlarını yeterince idrak edemiyor olması düşüncesizliği oluşturacaktır. Sözleşme kurulmadan önce veya kurulurken göstermesi gereken dikkat ve özeni göstermeyen kişinin düşüncesiz olduğu söylenebilir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, gabin aşırı yararlanma mağdurunun ehliyetsiz olmamasıdır. Düşüncesizlik ile ehliyetsizlik birbirine karıştırılır yani ehliyetsiz olan kişinin bu sözleşmeyi gerçekleştirdiği kabul edilirse, söz konusu sözleşme aşırı yararlanma değil ehliyetsizlik sebebiyle geçersiz olacak ve farklı hükümler doğuracaktır.

c-) Deneyimsizlik: Sözleşmede zarar gören taraf sözleşme konusu hakkında hiçbir deneyime sahip değildir. Sözleşmede aşırı orantısızlıktan yararlanan taraf, deneyimsizlik içerisindeki karşı tarafa sözleşmenin ağır koşullarını kabul ettirmektedir. Sömürülenin deneyimsizliği genel bir deneyimsizlik olarak kabul edilmemelidir. Buradaki deneyimsizlikle kastedilen, sözleşmenin konusuyla alakalı tecrübe, bilgi, birikim gibi eksiklikler nedeniyle deneyimsizliktir. Mağdur deneyimli olsaydı ve bu koşullar altında sözleşmeyi gerçekleştirmezdi denilebiliyorsa gabin aşırı yararlanma söz konusudur.

Mağdurun Sömürülmesi

Sözleşmenin taraflarından birisi, zarar görenin özel durumunu bilir ve buna rağmen bu durumdan yararlanırsa, mağdurun kasten sömürüldüğü ve gabin aşırı yararlanmanın gerçekleştiği kabul edilir. Sömürüyü gerçekleştiren kişi, mağdurun içinde bulunduğu olumsuzluğu kendisi için avantaja dönüştürmüştür. Zararı gerçekleştiren kişi bu fiilini bilerek ve kasten gerçekleştirmiş olması aşırı yararlanmanın olmazsa olmaz birer unsurudur.

Edimler Arasındaki Aşırı Orantısızlık

Normal şartlar altında taraflar arasında geçekleştirilen bir sözleşmede kazançlı olan veya kazançlı olmayan bir tarafın olması mümkündür. Bu durum tek başına aşırı yararlanma için yeterli kabul edilmemekle birlikte, söz konusu sömürünün orantısızlık dahilinde gerçekleşmiş olması aranır. Gabin aşırı yararlanmada, karşılıklı edimler arasında aşırı dengesizlik mevcut ise sözleşme geçersiz sayılır. Taraflardan birinin ediminin, diğerinin ediminden açıkça fazla olması durumu açık bir dengesizlik yaratacaktır. Tek başına açık bir orantısızlık yeterli kabul edilmez. Ayrıca zarar görenin içinde bulunduğu hallerden dolayı olumsuz koşulları kendisi yaratmış olmalı ve orantısızlığın sebebi buna bağlı olmalıdır. Ayrıca söz konusu orantısızlığın sözleşme kurulma anında mevcut olması şarttır. Sözleşme kurulduktan sonra ortaya çıkan dengesizlik, gabin aşırı yararlanmayı oluşturmaz.

Gabin Aşırı Yararlanmanın Hüküm ve Sonuçları

Gabin aşırı yararlanma yukarıda da bahsedildiği gibi, taraflardan birinin içinde bulunduğu olumsuz koşulların, diğer tarafça sömürülmesini ve bunun sonucunda aşırı yararlanılmasını engelleyen bir norm olarak TBK Madde 28’de düzenlenmiştir. Bu kanun maddesine göre zarar gören, sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek edimin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.

TBK Madde 28 ile zarar görene seçimlik hak tanınmıştır. Bu seçimlik haklar şunlardır:

• Sözleşmenin İptalinin İstemesi
• Edimler Arası Oransızlığının Giderilmesi Talebi

Sözleşmenin İptalinin İstemesi

Gabin aşırı yararlanmaya dayanarak sözleşmenin iptaline yönelik mağdur tarafında yapılan irade açıklamaları, bozucu yenilik doğuran bir hak olarak kabul edilmektedir. Bozucu yenilik doğuran bir hakkın kullanılması ve bu açıklamanın karşı tarafa varması durumunda sonuç doğurmaya başlar. Aşırı yararlanmanın yukarıda belirtilen unsurlarının gerçekleşmesi halinde zarar gören taraf, mağdur eden kişiye sözleşme ile bağlı olmadığını bildirip yapmış olduğu edimin geri verilmesini talep edebilir. Sözleşmenin iptali kararı mahkemede re’sen değerlendirilmez. İptal beyanında bulunacak olan zarar görenin bu irade açıklamasını mutlaka yapmış olması gerekir.

Edimler Arası Oransızlığının Giderilmesi Talebi

Gabin aşırı yararlanmada zarar gören, ifa ettiği ve fazlaca orantısız olan edimini, karşı edimin seviyesine indirilmesini isteyebilir. Mağdurun bu talebi neticesinde taraflar arası dengelerdeki oransızlık giderilmiş olacağından sözleşme ayakta kalacaktır. Sömürülen kişi sözleşmesini iptal etmek yerine, oransızlığın giderilmesi seçimlik hakkını özgürce kullanabilir.

Edim ve Alınanların İadesi

Zarar gören kişi seçim haklarından olan sözleşmenin iptali hakkını kullanırsa, sözleşmenin tarafları arasında alınanlar karşılıklı olarak iade edilir. Özel durumların geçekleşmesi durumunda ise, istihkak veya sebepsiz zenginleşme gibi davalar açılarak gerçekleştirilen ve geri alınamayan edimlerin iadesi sağlanır. Zarar görenin oransızlığın giderilmesi talebi neticesinde,  sömürenin elde ettiği oransız edimin iadesi gerçekleştirilir. Eğer edimler ifa edilmemişse ve sözleşmenin iptali söz konusuysa, borç sona erdiği için ve edimlerde bulunmadığı için artık iade istenemez.

Gabin Aşırı Yararlanmada Zamanaşımı Süresi

Gabin aşırı yararlanmada zarar görenin seçim haklarını kullanabilmesi için TBK Madde 28/ II’de bir takım süreler öngörülmüştür. Mağdurun yukarıda bahsedilen olumsuz hallerinden düşüncesizlik ve deneyimsizlik halinde, aşırı yararlanmayı öğrendiği tarihten itibaren 1 yıllık süre içerisinde sözleşme ile bağlı olmadığını veya edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini talebini bildirmesi gerekmektedir. Bu süre içerisinde gabin iddiasında bulunulmazsa ispat yükü mağdura geçecektir. Aşırı yararlanmanın mağdurun zorda kalması halinde gerçekleştiği durumda ise söz konusu 1 yıllık süre zor durumda kalmanın bittiği andan itibaren başlayacaktır.

Zamanaşımı süresi en fazla beş yıl olarak kabul edilmiştir. 5 yıllık sürenin başlangıç tarihi ise sözleşmenin yapıldığı tarihtir. Zarar görenin kanunda öngörülen bu süreleri kullanılmaması halinde aşırı yararlanma artık ileri sürülemez.

Sık Sorulan Sorular

Gabin aşırı yararlanma konusunu tam anlamıyla anlamak adına aşağıda ziyaretçilerimizden gelen soruları derledik ve cevaplandırdık.

İlginizi çekebilecek diğer makalelerimiz.

• Borcun Taksitle Ödenmesi
• Muvazaa Nedir?
• Trafik Kazası Tazminat Davası