Kıymetli Evrakta Hak ve Senet

Kıymetli evrakta hak ve senet tabiri yerindeyse kaynaşmış durumdadır. Senede kaydedilen hakkı devretmek için senet üzerinde bulunan zilyetliğin de devri gerekmektedir. Yani hakkın devri senedin devri ile mümkün olmaktadır. Kıymetli evrakta hak ve senet kavramının hukuki dayanağını, TTK 645 oluşturmaktadır. İlgili madde uyarınca kıymetli evrak ile kazanılan hak, senetten ayrılamaz. Biri olmadan diğeri bir anlam ifade etmez. Kıymetli evrakta hak ve senet kavramında birtakım belirtmemiz gereken hususlar bulunmaktadır. Ancak bu kavramların özüne inmeden, ne anlama geldiklerine bakmamızda fayda olacaktır.

Belirli bir kişinin adına yazılı olup da onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evrak nama yazılı senet sayılır. Bu senette alacağın temlikinin genel hükümleri hakimdir. Hamile yazılı ve emre yazılı senetlerde ise def’iler sınırlı tutulmuştur. Bu nama yazılı senetlerin devredilmesi için nama yazılı senet üzerine alacağın temliki beyanı gerekmektedir sonrasında ise zilyetlik devredilebilmektedir.

Kıymetli Evrak Çeşitleri Nelerdir?

Kıymetli evrak çeşitleri, TTK’da düzenleme altına alınmıştır. Buna göre; kambiyo senetleri, çekler, poliçeler, bonolar ve menkul kıymetler kıymetli evrak olarak sayılmıştır.

Kambiyo Senetleri

Kıymetli evrakta hak ve senet kavramını işlerken, senet kısmı çeşitlilik arz etmektedir. Bunların bir çeşidi olan kambiyo senetleri ise kıymetli evrakın tüm hususlarını kapsayıcı nitelikte olup elinde bulunduran kişiye alacak hakkı tanımaktadır. TTK’ya göre kambiyo senetlerinin 3 farklı çeşidi bulunmaktadır. Bu kambiyo senetlerini incelemeden önce kambiyo senetlerinin taşıdığı birtakım özelliklere bakmak gerekmektedir. Buna göre;

• Kambiyo senetleri kişiler arasında borç ilişkisi kurar
• Emre yazılı bir senettir,
• Senetle birlikte kazanılan alacağın ödenmesi açısından ibraz gerekmektedir. Eğer ki senet kaybolur, ortadan yok olursa kıymetli evrakta hak ve senet birbirinden ayrılır ve hak yitirilir,
• Senetler üzer,nde bulunan imzalar ve beyanlar bağımsızdır.
• Senette imzası bulunan herkes, ne sıfatla olursa olsun borçtan sorumludur,
• Kıymetli evraklar, TTK’da düzenlenen şekil şartını eksiksiz taşımak zorundadır,
• Kıymetli evraklar, sadece ulusal çapta değil uluslar arası da talep edilebilir, takibi yapılabilir,

Kıymetli evraklara ait olan özelliklerden bu şekilde bahsetmek mümkündür. Aynı zamanda kıymetli evrak ile ilgili alacaklarda, gabin aşırı yararlanma durumu bulunuyorsa bunu da yargı mercilerine taşımak yerinde olacaktır. Şimdi ise kıymetli evraklardan olan kambiyo senetlerinden bahsedeceğiz;

Poliçe

Kıymetli evrakta hak ve senet birbirinden ayrılmaz bir bütündür. Poliçe de bu kıymetli evraklardan birisidir. Kısaca tanımlayacak olursak, belirli bir kişin emrine verilen ve aynı zamanda ise başka bir kişinin ödeme yetkisini kapsayan kıymetli evrak türüdür.

Poliçede 3 tane taraf bulunmaktadır. Bunlar; Poliçeyi düzenleyen, bu evrakı düzenleyenin, borçlu olduğu taraf ve alacaklı olduğu taraftır. Poliçeyi, alacaklı olduğu öne sürülen kişiye hitaben düzenler ve bu düzenlediği poliçeyi, borçlu olduğu belirtilen kişiye teslim eder. Eğer borçlu senedi kabul ederse, düzenleyen kişi artık taraf olmaktan çıkacaktır. Ancak düzenleyicinin, tahsilat hakkı bulunmaktadır. Şöyle ki; Eğer borçlu borcunu ödemek isterse bunu hem alacaklıya karşı hem de poliçeyi düzenleyen aracıya karşı yapabilecektir. Bunun en bariz örneği ise sigorta poliçeleridir.  Kanunda ve mevzuatta, poliçeyi düzenleyen kişiler de tanımlanmıştır. Buna göre;

• Keşideci: Poliçeyi düzenleyen aracıdır. Ödeme emrini de bu kişi verir,
• Muhatap: Poliçenin borçlu tarafı,
• Lehdar: Poliçenin alacaklısıdır. Poliçe üzerinde belirtilen miktarı tahsil edecek kişidir,

Bono

Bono, borçlu tarafından imzalanmak suret ile alacaklıya, belirli bir miktarda paranın bir süre geçtikten sonra ödeneceğini taahhüt eden ticari bir belgedir. Bono üzerinde yazan “ödeyeceğim” den de anlaşılacağı üzere, alacak verecek ilişkisi bariz bir şekilde kendisini belli etmektedir. Buradan çıkarılacak bir diğer sonuç ise bononun, bir ödeme vaadi olduğudur. Bononun kullanıldığı işlemler daha çok vadeli işlemlerdir. Taraf bakımından ise iki tarafı vardır: Alacaklı ve borçlu.

Çek

Çek; Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş, ödeme emri niteliğine haiz ve muhatap olarak bir bankayı alan kıymetli evrak türüdür. Çek Kanunu adında özel bir kanun ile düzenleme altına alınmıştır. Bunun nedeni ise ticaret hayatında büyük bir yer edinmesi ve manipülasyonlar ve hukuksuzlukların bir aracı olmasının önüne geçilmek istenmesidir. Özel olarak İzzet Özgenç tarafından adalet alt komisyonunda düzenlenmiştir. Eskiden maddi bir gereç olsa da artık teknolojinin de gelişmesi ile barkod halini almış ve dijital ortama geçmiştir. Çeklerin taraf sayısı da poliçe gibi 3 tanedir. Bunlar;

• Keşideci: Çeki düzenleyen kişi,
• Muhatap: Çekin ödeneceği banka şubesi,
• Hamil: Çeki elinde bulunduran kişi

Çekin birçok çeşitte tipi bulunmaktadır. Bunlar; hamile yazılı banka çekleri, yabancı para cinsinden çekler, Abd hazine çekleri, maaş çeki, seyahat çeki vd.

Menkul Kıymetler

Kambiyo senetleri, taraflar arasında kullanılmaktadır. Ancak menkul kıymetler, yatırım amacı ile borsada kullanılmaktadır. Sabit gelir getiren ve değişken olarak gelir getiren menkul kıymetler olabilmektedir.  Yine menkul kıymetler de birçok farklı çeşitte karşımıza çıkabilmektedir. Bunlar; Hisse senetleri, tahviller, hazine bonoları ve ipotekli borç senetleri vd.

Kıymetli Evrakta Hak Kavramı

TTK m.645 hükmünce Kıymetli evrakta hak ve senet bütünleşmiştir. Bu sebeple ki senedin zayi olması durumunda hak sahibi kişi bu hakkını ileri süremez. Bunun gerçekleşmesi durumunda m.651 hükümleri çerçevesinde senedin iptali için hak sahibine bir hak tanınmıştır. Hamil, iptal hakkını dava yoluyla kullanabilmektedir. Aksine özel hükümler bulunmadıkça nama yazılı senetler, hamile yazılı senetlere ilişkin hükümlere göre iptal olunur. İhtiyati tedbir hakkındaki yazımıdır da inceleyebilirsiniz.

Kıymetli Evrakta İptal Usulü

Kıymetli evrakta hak ve senet konusunda iptalin de kanuni çerçevelerce usulü bulunmaktadır. Bu usulü düzenlene ise TTK hükümleridir. Nama yazılı olan senetler, 2 şekilde iptal edilebilecektir: Basit ve özel iptal usulü. Nama yazılı senetlerin iptal edilmesinde kullanılacak bu iki yolu da açıklamak gerekirse;

• Basit iptal usulü: Basit iptal yönteminde senedin düzenlendiği sırada senedin üzerine yazılmak kaydıyla bu iptal yöntemine göre iptal davası yürüyecektir. Ya da bu sayıyı azaltmayabilir ama ilanların arasındaki süreyi de azaltabilir
• Özel iptal usulü: Bu yöntemde, senede koyacağı iptal usullerinin hepsini değiştirerek cari usulü kabul edebilir. Borçlu senede koyacağı kayıtla hamile yazılı senetlerin iptalini öngören usullerin tamamını değiştirip adi senetlerin iptali için cari usulü kabul edebilir. Mahkemeden iptal kararı alınması gerekmez.

Kıymetli evrakta hak ve senet içerisinde ele aldığımız nama yazılı senetlerde alacağın devri, kanuna göre alacağın temlikinin hükümlerine bağlanmıştır. Nama yazılı senette şahsi def’iler de ileri sürülebilmektedir şundandır ki bu senedi devralan kişiye devredenin (cüz’i halefi olarak) sahip olduğu hukuki durumlar da geçer. Diğer kıymetli evrakta hak ve senet türlerinde şahsi defiler ileri sürülemez. Borçlu, ancak senedin hamili bulunan ve senette adı yazılı olan veya onun hukuki halefi olduğunu ispat eden kişilere ödemek zorundadır. Bu husus ispat edilmediği halde ödemede bulunan borçlu, senedin gerçek sahibi olduğunu ispat eden bir üçüncü kişiye karşı borcundan kurtulmuş olmaz. Bu sebeple burada senede duyulan güven korunmamaktadır.

Kıymetli evrakta hak ve senet birbiri ile iç içedir bu sebeple senedin devrine alacağın temlikinin hüküm ve sonuçları bağlandığından senedi devralan kişi cüzi halef olarak hak ve yükümlülükleri de devralmış olur bu sebeple devreden kişiye karşı ileri sürülebilecek defiler devralan kişiye karşı da sürülebilmektedir. Sonuç olarak bu senet türünü tercih etmek, piyasa açısından bir risk teşkil ettiği için tercih edilmesi pek olası değildir. Kıymetli evraklardan doğan hukuki uyuşmazlıklar için alanında uzman bir avukattan hukuki danışmanlık hizmeti almanız, ileride doğması olası sorunlara yönelik doğru bir adım olacaktır.

Sık Sorulan Sorular

Kıymetli evrakta hak ve senet kavramının daha anlaşılabilir olması adına aşağıda sık sorulan sorulara yer verdik.

İlginizi çekebilecek diğer makalelerimiz.

• İfa İmkansızlığı
• Zorunlu geçit hakkı