Zorunlu Geçit Hakkı Nedir?

Zorunlu geçit hakkı sahibi kişi ile birlikte, bir yola sahip olan ancak bu yolun ihtiyaçlarını karşılamadığı daha çok nispi geçit hakkı ihtiyacı olan kişinin, genel yola bağlantısı sağlanmaktadır. Zorunlu geçit hakkı tesis edilirken dikkat edilmesi gereken hususlar TMK m. 747/2’de düzenleme altına alınmıştır. Buna göre; ilk yol durumunun elverişli olması ve mülkiyet durumu zorunlu geçit hakkı tesis edilirken özellikle dikkat edilmesi gereken 2 şartı oluşturmaktadır. Fakat bu maddenin uygulanmadığı geçit hakkı tesis edilirken de en az zarar görene yükletilmesi gereklidir. Genel yola bağlantısı olmayan zorunlu geçit hakkı ihtiyacı karşılanırken; taşınmazın özelliği, bu ihtiyacın nasıl karşılanacağı hususu ihtiyaç sahibine göre değil de objektif temellere dayandırılarak karşılanması icap eder. Bunun nedeni ise komşuluk hukukunu temel alan bir haktır.

Zorunlu Geçit Hakkı Tesis Edilecek Taşınmaz

Zorunlu geçit hakkından yararlanacak taşınmazın, tapuda kayıtlı niteliği ve kullanım amacı dikkate alınarak hakkın kurulmasına karar vermek gerekir. Ancak bu nitelikler ve kullanım amacı dikkate alınmadan verilecek bir geçit hakkı için de gerekçeli kararda bunun dayanaklarını mahkemenin belirtmesi gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse: Genel yola ulaşmayı sağlayacak bir yolun bulunduğu fakat fen bilirkişi raporunda genel yola ulaşılacak en uygun yol belirtilmişken mahkemenin, bunu dikkate almadan başka bir noktadan geçit hakkı tesis etmesi yanlış olacaktı.

Zorunlu geçit hakkı tesis edilirken genel amaç; en kısa ve en ekonomik yoldan, hak kayıpları en az olacak şekilde yol tahsis etmektir. Bunu sağlarken de mahkeme, bilirkişiden tavsiye niteliğinde gerekli raporları istemek durumundadır. Aksi halde yanlış kararlar ile büyük hak kayıplarının yaşanması olasıdır. Küçük yerleşim yerlerinde “yol kavgası” diye tabir edilen durumdan dolayı, ciddi boyutlara varan husumetler meydana gelmektedir. Aynı zamanda taşınmazın sigortalanarak, çıkması muhtemel bir kavgada meydana gelecek zararlar karşılanabilir.

Zorunlu Geçit Hakkı Şartları Nelerdir?

Zorunlu geçit hakkı bakımından hakkın taşınmaz lehine kurulabilmesi ve taşınmazı kullanan kişilerin geçit hakkından yararlanması için birtakım şartların mevcut olması gerekmektedir. Hak sahibinin hakkını kullanmasının zorlaştırıldığını düşünüyorsanız, ihtiyati tedbir kararı yazısını okuyabilirsiniz. Bu şartlar;

• Geçit hakkı talep edecek kişilerde, taşınmazlarına ait mülk veya gayrimenkul tapusu bulunmak zorundadır.
• Geçit hakkında taraflar, gerçek ya da tüzel kişi olabilmektedir. Bunun sebebi ise ilgili hakkın, şahıs ya da mülke has olarak tanınmasıdır. Bu nedenle de taraflar sadece bu ikisi olabilecektir. Özetle geçit hakkı hususunda açılacak davanın tarafları, gerçek veya tüzel kişiler olabilir.
• Mülkiyet üzerinde, elbirliği hainde ortaklık bulunuyorsa geçit hakkına yönelik davayı, ortaklardan birisi tek başına açabilecektir. Fakat sadece dava açmanın yeterli olmadığı da aşikardır. Davanın devam etmesi bakımından ise tüm ortakların birlikte hareket emesi ve bu davaya katılması gerekmektedir. Tümünün katılması mümkün olmayacaksa da temsilci atamaları halinde de davaya devam edilebilecektir.
• Geçit hakkının her durumda ve talep doğrultusunda kazanılması mümkün değildir. Bunun için; Su yolu ihtiyacı, kamulaştırma ve yasal açıdan geçit hakkının kazanılması gibi şartların gerçekleşmesi gerekmektedir.
• Lehine geçit hakkı tesis edilmesi talep edilen taşınmaz ile genel yol arasında, geçişin mutlak suretle engellenmiş olması gerekmektedir.

Belirtilen bu şartların meydana gelmediği hallerde ise zorunlu geçit hakkının kurulması olası değildir. Eğer ki şartların oluştuğu düşünülüyorsa, geçit hakkı davası açılarak hak talebinde bulunulabilir. Davayı açmadan önce alanında uzman bir gayrimenkul avukatından destek almanız, hak kaybına uğramamanız açısından önem arz etmektedir.

Zorunlu Geçit Hakkı Davasında Taraflar Kimlerdir?

Zorunlu geçit hakkı talebinde bulunacak kişi veya kişiler, lehine geçit hakkı tesis edilmek istenen taşınmazın sahibi olmak durumundadırlar. Bu durum kural olsa da aksi de mümkün olabilmektedir. Aynı zamanda genel yol ile bağlantısı engellenen kişiler de davacı olabilecektir. Mahkeme, kedisine gelen bu talep sonrasında eğer ki yukarıda belirttiğimiz şartlar oluşmuş ise zorunlu geçit hakkının kurulması yönünde karar açıklayacaktır. Mahkeme, kamuya ait olan hazine arazileri üzerinde geçit hakkı tesis edemez. Özetleyecek olursak geçit hakkı davasının tarafları, genel yola olan bağlantısı kopmuş ya da hiç olmayan taşınmazın mülk sahibi ile bu taşınmaza sınırdaş olan ve genel yola bağlantısı bulunan taşınmazın mülk sahibidir.

Zorunlu Geçit Hakkı Davası Görevli ve Yetkili Mahkeme

Zorunlu geçit hakkı taleplerine bakan görevli mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Görevli mahkeme ise Asliye Hukuk Mahkemeleridir. Görev ve yetki bakımından, HMK’da düzenlenen genel hükümler esas alınarak bir ayrıma gidildiği açıkça ortadadır.

Zorunlu Geçit Hakkı Açısından Dikkat Edilecek Hususlar

Zorunlu geçit hakkı, mahkeme tarafından tesis edilirken birtakım hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunun başlıca nedenleri ise kurulacak geçit hakkının, doğru bir şekilde kurulmasını sağlamak ve bu geçit hakkını tesis ederken yaşanacak hak kayıplarını en aza indirerek hakkaniyetli bir karar verilmesini sağlamaktır. Bu açıdan mahkemenin aşağıda sıralayacağımız hususları göz önünde bulundurarak karar vermesi, büyük önem arz etmektedir. Aynı zamanda taraflar açısından ise anlaşarak bir geçit hakkı tesis etmeleri durumunda bir taraf daha kazançlı çıktıysa ve bu durum bir şüphe uyandırıyorsa, gabin aşırı yararlanma konusunu incelemek gerekebilecektir. Bu hususlar başlıca şu şekildedir;

• Geçit hakkının tesis edileceği yol; en doğru ve en uygun konumdan belirlenmeli, taşınmazda herhangi bir deformasyona ve kullanım zorluğuna neden olmamalıdır.
• Geçit hakkı kurulurken amaçlanan düşünce; yola sahip olamayan taşınmazın, mutlak surette ve devamlı bir şekilde genel yola bağlantısını sağlamaktır. Buna da kesintisizlik ilkesi ismi verilmektedir.
• Mahkeme, kendisine ulaşan geçit hakkı talebini değerlendirirken yukarıda belirttiğimiz şartların oluşup oluşmadığı yönünde bir kanaat edinmelidir. Aynı zamanda da kendisine sunulan bilirkişi raporlarından yola çıkarak, en uygun yerden yol tayin etmelidir.
• Mahkemenin, yüzölçümü bakımından daha büyük olan taşınmazın parçaları üzerinden geçit hakkı tesis etmesi gerekmektedir. Buna fedakarlığın denkleştirilmesi ilkesi adı verilir.
• Zorunlu geçit hakkı, mahkeme kararı ile beraber kurulduktan sonra, tapuda kütük sayfası içerisinde bulunan ve bu amaç ile ayrılmış sütuna işlenerek tescillenmelidir.
• Tahsis edilen zorunlu geçit hakkı, lehine geçit hakkı tesis edilen taşınmazın niteliksel özelliklerine paralel olarak genişleyecek ya da daralacaktır.

Sık Sorulan Sorular

Zorunlu geçit hakkını tam anlamıyla anlamak adına aşağıda ziyaretçilerimizden gelen soruları derledik ve cevaplandırdık.

İlginizi çekebilecek diğer makalelerimiz.

• İfa İmkansızlığı Nedir?
• Kıymetli Evrakta Hak ve Senet Kavramları